As palabras para a arte rupestre que nos legou a Xeración Nós
Cando hoxe lemos traballos científicos ou divulgativos en galego sobre a arte rupestre atopamos termos como ‘petróglifo’, ‘coviñas’ ou ‘insculturas’ que nos resultan ben coñecidos. Pero en xeral estes termos aplicados á arte rupestre son relativamente recentes e empréganse desde hai menos dun século, como imos comprobar botando man do Tesouro Informatizado da Lingua Galega, que ofrece dixitalizadas milleiros de páxinas en galego de libros, periódicos e revistas.
No TILG atopamos que o vocábulo ‘rupestre‘ e a expresión ‘arte rupestre‘ aparecen por primeira vez na ‘Seición arqueolóxica’ da revista ‘Nós’, que ocupa a maior parte da páxina 13 do número 16, publicado o 1 de febreiro de 1923. O texto fora escrito por Antonio Iglesias Vilarelle e Octavio Pintos Lois, que tamén empregan nel a palabra francesa ‘fossettes‘ para referirse ás pequenas cavidades artificiais de forma redondeada que aparecen en moitos petróglifos e que hoxe chamamos coviñas.
No número 31 de ‘Nós’, nas páxinas 33 a 35, publica Fermín Bouza-Brey un artigo titulado ‘O tecnicismo da prehistoria galega’, co subtítulo ‘Prefixos da verba castro’, que ve a luz o 25 de xullo de 1926. O escritor xa era consciente da necesidade de rescatar do vocabulario popular palabras e expresión axeitadas para a nacente ciencia prehistórica: “como de cote socede, temos que mergullarnos na entrana popular, ucha onde se garda o bon pano idiomático, pra conquerir o tesouro das verbas ancestraes, o instrumental do noso trafego”. Nese texto xa fala de ‘coviñas‘ como “outra verba pra o noso vocabulairo que arreda á francesa fossette e á castelán cazoleta“, sendo tamén este o primeiro texto en galego no que figura esa palabra castelá. Así mesmo, achega por primeira vez o termo inscultura, que cre foi empregado con anterioridade por Manuel Murguía: “Algún dos nosos houbo –vento que foi Murguía– que creou con grande tino un vocábulo pra desiñar o característico arte rupestre do Noroeste, inscultura, que debemos empregar preferentemente por acomodarse o seu siñificado etimolóxico ao xeito de ser de istas gravuras”.
Seguimos con ‘Nós’, porque aparece na páxina 19 do número 35 da revista, do 15 de novembro de 1926, a expresión “gravura rupestre“, nunha sección de recensións de libros e revistas. Aínda que atopamos as palabras ‘gravado’ e ‘grabado’ con anterioridade en ningún caso aparecen en textos relacionados coa arte rupestre, e só no artigo de Bouza-Brey dese mesmo ano se falaba de ‘arte rupestre’ e de ‘gravuras’, pero por separado.
O termo ‘petróglifo‘ aparece varias décadas despois e aínda sen ser esdrúxulo coma hoxe. No TILG a primeira referencia é a do volume ‘Crónica de nós’ (Xerais, 1980) de Xosé Luís Méndez Ferrín, que escribe na páxina 33: “Logo foi Vicente Risco: o abismo atlántico; a campá de cristal que contén o entrelazo, a runa, o petroglifo; a cifra racial”.
Grazas á Xeración Nós temos, pois, palabras moi novas para describir arte moi antiga.
